Dostlara

Hamınıza yeni ildə rəngarənglik arzulayıram! İsti və günəş sevənlərə Avstraliyaya, qışı xoşlayanlara Soçi Olimpiadasına putyovka, aşiq olmaq istəyənlərə Amurun düzgün nişan almasını, yeni iş istəyənlərə savadlı və insaflı HR, pişik istəyənlərə Grumpy cat, dünyanı dolanmaq istəyənlərə hava şarı, kitab, blog-post, şeir və s. yazmaq istəyənlərə tükənməyən ilham, arıqlamaq istəyənlərə (bunu özümçün yazdım) iradə, iradəli olmaq istəyənlərə qətiyyət, qətiyyətli olmaq istəyənlərə də cəsarət arzulayıram. Sevdikləriniz yanınızda, sevmədikləriniz sizdən çox uzaqlarda olsun.

Bu il mənim ən çətin günlərimdə yanımda olan, ürək-dirək verən anama, bacıma, ən yaxın rəfiqələrimə və dostlarıma təşəkkür edirəm. Sizi çox istəyirəm, yaxşı ki varsınız. <3

Bloqumu oxuyan, izləyən, paylaşan hər kəsə təşəkkür edirəm.

İlin kitabları - 2013

Təəssüf ki, bu il çox kitab oxuya bilmədim. Depressiya böyük idi :)

Ənənəyə sadiq qalaraq bu ilki kitablardan 10-nu bir sözlə ifadə etməyə çalışdım. Onu da deyim ki, bəzi əsərlər üçün həmin o bir sözü seçmək çox çətindir. Məsələn, "Anna Karenina"-nı hansı sözlə ifadə edəsən? Mən o sözü tapa bilmədim.

1. Tennesi Villiams "Arzu tramvayı"
Ümidsizlik

2. Markus Zusak "Kitab oğrusu"
Sözlər

3. Con Faulz "Kolleksiyaçı"
Zirzəmi

4. Muriel Barberi "Kirpinin zərifliyi"
Gizlənpaç

5. Ejen İonesko "Keçəl müğənni"
Absurd

6. Volter "Kandid"
Axtarış

7. Skot Fitzcerald "Zərifdir gecə"
Yanılma

8. Xalid Hüsseyni "Və dağlardan səda gəldi"
Peşmanlıq

9. Con Steinbek "Mirvari"
Faciə

10. Stendal "Məhəbbət haqqında"
Məhəbbət

Invictus - Fəth edilməz

Bu gün Madiba - Nelson Mandelanın günüdür. Bu münasibətlə 2009-cu ildə Klint İstvudun çəkdiyi "Invictus" filminə baxdım. Mandela rolunu canlandıran Morqan Frimanı daha çox istədim. Kinoda 1995-ci ildə CAR-da keçirilən Reqbi üzrə dünya kubokundan bəhs edilir. Filmin əsas hissəsini reqbi təşkil etsə də, məncə o, bağışlama və barışıq haqqındadır. Filmin adı ingilis şairi Ernest Henlinin şeirindən götürülüb. Bu şeiri Mandela bir vərəqə yazıb reqbi komandasının kapitanı Frasua Pienara bağışlayır. Şeiri çox bəyəndim.

Непокорённый

Из-под покрова тьмы ночной,

Из чёрной ямы страшных мук

Благодарю я всех богов

За мой непокорённый дух.

И я, попав в тиски беды,

Не дрогнул и не застонал,

И под ударами судьбы

Я ранен был, но не упал.

Тропа лежит средь зла и слёз,

Дальнейший путь не ясен, пусть,

Но всё же трудностей и бед

Я, как и прежде, не боюсь.

Не важно, что врата узки,

Меня опасность не страшит.

Я — властелин своей судьбы,

Я — капитан своей души.

Invictus

Out of the night that covers me,
Black as the pit from pole to pole,
I thank whatever gods may be
For my unconquerable soul.

In the fell clutch of circumstance
I have not winced nor cried aloud.
Under the bludgeonings of chance
My head is bloody, but unbowed.

Beyond this place of wrath and tears
Looms but the horror of the shade,
And yet the menace of the years
Finds and shall find me unafraid.

It matters not how strait the gate,
How charged with punishments the scroll,
I am the master of my fate
I am the captain of my soul.

Dəlilər

Baş qəhrəmanının ağlını itirməsi ilə bitən əsərləri təsnif etmək qərarına gəldim. Niyəsini soruşmayın, özüm də bilmirəm. Sizin də yadınıza düşənlər varsa, deyin əlavə edim. Axırda siyahını Britaniya alimlərinə göndərərik :)

•  F.M.Dostoyevski "İdiot" - Knyaz Mışkin

• M.Y.Lermontov "Maskarad" - Yevgeni Arbenin

• Deniel Kiz "Elcernon üçün güllər" - Çarli Qordon

• Tennesi Villiams "Arzu tramvayı" - Blanş Dübua

• Aleksandr Belyayev "Amfibiya-adam" - Baltazar

• A.P. Çexov "6 nömrəli palata" - Andrey Raqin 

"Seçim"

Ət yoxsa toyuq?
Çay yoxsa qəhvə?
Bulud yoxsa günəş?
Mr. Collins yoxsa Mr.Darcy?
Hər-şey-zəhmətlə yoxsa lotereyada-uduş?
Məsafə yoxsa zaman?
Ümid yoxsa səbir?
Kədər yoxsa sevinc?


Üzr istəyirik, toyuq yoxdur.
Üzr istəyirik, qəhvə yoxdur.
Üzr istəyirik, günəş yoxdur.
Üzr istəyirik, Mr. Darcy yoxdur.
Üzr istəyirik, lotereyada-uduş yoxdur.
Üzr istəyirik, zaman yoxdur.
Üzr istəyirik, səbir yoxdur.
Üzr istəyirik, sevinc yoxdur.

Yaddan Çıxmış Qeydlər

Köhnə vərəqlər, leksiya və dəftərlərin içində saralmış vərəqlər tapdım. Beş-altı il əvvəl yazdığım qeyddə bunlar var idi:

Axşam evə gəldik. Nə işıq var idi, nə də su. Yaxşı ki, nənəgildən bir az içməyə su gətirmişdik. Qonşulardan öyrəndik ki, işığımız sayğaca qoşulmadığı üçün bütün xətləri kəsiblər. Qaranlıq, şam işığı (XIX əsr İngiltərə). Heç olar ki, Şəkiyə gələk və bizim şərəfimizə yağış yağmasın?! Yağış bizi 100-200 damcı ilə mükafatlandırdı. Qaranlıqda özümü Ketrin ("Northanger Abbey" Jane Austen) kimi hiss edirdim, səhərin gəlməsini səbirsizliklə gözləyirdim (Ketrin çərşənbəni gözlədiyi kimi) və səhər də öz vaxtında açıldı.

Səhər:  Mama başladı yavaş-yavaş həyəti süpürməyə. Həyətdə alaq otları, gül kolları uzanmışdı. Cumduq həyətin canına. Ayka gülləri budayır, mən də xəzəlləri süpürürdüm. Tökülmüş yarpaq və budaqlardan mini-kurqan əmələ gəldi. Ayka CV-sinə "bağbanlıq" yazmağı qəti qərara aldı. 

İşimizi qurtarana yaxın işıq idarəsinin səlahiyyətli nümayəndəsi gəldi, gördü ki, burda iş çoxdur. Yəni kəsilən xətlərin yerinə yeni xətt qoşmaq lazım imiş. Bu vaxt bizim yuxarıda yaşayan qonşumuz - F. kişi (adını yazsam hamı tanıyacaq, ona görə yazmıram :) ) veteran 41-45, 50-ci illərin superman-i - gəldi. Bu qonşumuz gözümüzü açandan bəri bizdən və digər qonşulardan işıq, qaz, tikinti materialları, nə mümkün olubsa öz şəxsi "ehtiyacları" üçün istifadə eləyib və bizim hesabımıza həmişə işıq/qaz pulu yığanların gözünü və dövlət büdcəsini boş qoyub. 

Biz də işıq idarəsi işçisi ilə əvvəlcədən danışanda demişdik ki, qonşumuz bizdən özünə xətt çəkib və onu açmaq lazımdır. İşıq işçisi isə məntiqi təfəkkürü və Şəkili genlərinin köməyilə başa düşdü ki, dövlətdən insafsızcasına işıq mənimsəyən subyekt onun qarşısında dayanan və xətləri necə çəkməyin daha optimal olduğunu xüsusi canfəşanlıqla qeyd edən müharibə veteranıdır. İşıq inspektoru ilə F. dayı arasında belə bir dialoq baş tutdu:

- Ordan qonşuya işıq xətti gedir, qanunsuz. Bilmirsiz o kimin evidir?

- Hmmm, hansı o sağdakı qonşu? - F. dayı özünü tülkülüyə qoyur və əks tərəfdəki qonşunun evini göstərir.

- Yox, baxın o biri tərəfdə, solda, xətti görmürsüz?

- Aaa, o bağa gedir. A kişi, orda onsuz da tok yoxdu daa, qonşunun bağıdır. Bağda işıq nəyə lazım?

- Kimindir ki, o ev? 

- Eee, bir qonşunun. - bir az keçəndən sonra - bunlarda (bizi göstərir) əvvəl iki faz, bir nol idi. Amma indi deyəsən bir faz, bir nol saxlayırlar.

- Görürəm tokdan, işıqdan çox yaxşı başınız çıxır. 

İnspektor vergilər nazirliyində işləsəydi, F. dayının ailə büdcəsinə 500AZN miqdarında cərimə təhlükəsi var idi. Ancaq o da bizim kimi ürəyi yumşaq olduğu üçün öz rəhbərliyinə məlumat vermək fikri yox idi. Beləliklə, iki saat sonra işıqlarımız yandı və yeni sayğacımız işləməyə başladı. F. dayı sonda sarkastik gülüş ilə güldü və çıxıb getdi. İndi yəqin fikirləşir ki, başqa hardan özünə xətt çəkə bilər.

İnspektor bizdə olduğu vaxt maraqlı bir termin işlətdi - "kəsinti" (Bütün montyorlar kəsintitədirlər.) Sən demə, montyorlar rayon və küçələri dolaşıb evlərə gedən və sayğaca qoşulmayan bütün elektrik xətlərini kəsirlər. Bu prosesə isə "kəsinti" deyirlər. Əgər Van Qoq indiki zamanda yaşasaydı, tarlada işləyən kəndlilərdən əlavə kəsintidə işləyən montyorların da rəsmini çəkə bilərdi.

Və məndən səda gəldi :)

      Xalid Hüseyninin "Və dağlardan səda gəldi" ("And the mountains echoed") əsərini oxuyub qurtardım. Əsərin əsas qəhrəmanları Abdulla və bacısı Pəridir. Onlar Əfqanıstanın kiçik və çox yoxsul bir kəndində yaşayırlar, bir gün ataları onları Kabilə aparır. Və bir-birini hamıdan çox istəyən bacı-qardaş həmişəlik ayrılır. Əsas sujet xətti belədir, lakin əslində kitab doqquz ayrı hissədən ibarətdir. Bu hissələrin hərəsi bir üslubdadır (birinci və üçüncü şəxsin adından, nağıl, məktub və ya müsahibə formasında) və bəzilərinin ümumi sujetlə əlaqəsi yoxdur. Digər iki əsərdəki kimi dili sadə və axıcıdır. Həcmi böyük olmasına baxmayaraq çox sürətlə oxunur. Sonda isə həmişə olduğu kimi kövrəldir. 

Nila Vəhdətini Cənubi Afrikalı şairə İnqrid Yorkerə bənzətdim. Onun həyatı haqqında çəkilmiş "Black butterflies" filminə baxa bilərsiniz.

İlk fəsildə olan Baba Əyyubun nağılını bəyəndim. Markos və Taliadan da xoşum gəldi. Bəyənmədiklərim isə bunlardır:

• Əsas qəhrəman olan Pəri və Abdullanın xarakterləri çox da açılmayıb. Bütün həyatları nəql olunur amma nə hiss etdiklərini bilmirik.
• Eqoist personajlar - xüsusilə Masumə və Pərvanə, Nəbi və uşaqların atası Sabur. Heç birinə qarşı simpatiyam yaranmadı və heç birinin etdiyinə haqq qazandıra bilmədim.
• Sujetdə ikinci dərəcəli qəhrəmanların həyatının daha çox yer tutması və Abdullanın hekayəsinin çox qısa olması.
• Düzdür müəllifin işinə qarışmağa haqqımız yoxdur, amma əsərdə hərəkət (action) görmək istərdim. İstərdim Abdulla bacısını tapmaq üçün nələrsə etsin, mübarizə aparsın, axtarmağa cəhd eləsin. Bəlkə də axtarıb amma Hüsseyni bizə bu barədə məlumat vermir (oxuyanda nə demək istədiyimi biləcəksiz).

     Bilmirəm sizdə də elə olur ya yox, hər əsəri bitirəndən sonra məndə tamlıq və ya natamamlıq hissi yaranır. Əgər əsərin sujeti və dili gözəldirsə, qəhrəmanlar yaxşı təsvir olunublarsa, kitabı oxuyanda hər şeyi unuduramsa və bitirəndən sonra bir müddət təsirindən çıxmıramsa, deməli "tamlıq effekti" nəzəriyyəm işləyib. Sadaladıqlarımdan biri olmursa, deməli əsərdə nəsə çatışmır. "Və dağlardan səda gəldi" də "Natamam əsərlər" cərgəsinə daxil oldu. 

Çünki gözləntilərim çox idi. Sanki uzun müddət trailer-lərinə baxıb gözlədiyin filmə nəhayət baxırsan, amma film trailer-dəki qədər gözəl çıxmır. 

P.S. Mənimçün birinci yerdə "Min möhtəşəm günəs" qalmağa davam edir, "Və dağlardan səda gəldi"-ni isə oxumağı məsləhət görürəm.

P.P.S. Kitabı azərbaycan dilində oxudum, tərcümə gözəl və keyfiyyətlidir. İngiliscədən çevirən Səbinə Mütəllimovadır. leylekxelife.blogspot.com blogunun müəllifi. Ədəbiyyat, yazıçılar, kino və kitablar haqqında çox yaxşı bir blogdur. İzləyin və faydalanın.

Böyümədim

Mərhəməti zəiflik bildim,
Axmaqlığı saflıq.
İbadət edəni mələk,
Dinməyəni ağıllı,
Dinləyəni anlayan,
Hürəni it,
Danışanı adam.
Heç böyümədim.

Nahar vaxtı, Mağazalar, Endirimlər və History Channel

     Yayın ən qaçaqaç vaxtını yaşayırıq. Telefonumuza gələn endirim sms-ləri, vitrinlərdəki nəhəng 50-70% işarələri (yanlarında balaca, gözə çarpmayan "-dək" şəkilçisi), nahar vaxtı qaçıb geyim və ayaqqabılara baxmağımız, ölçü tapılmayanda, çox vaxt tapılmır, "kaş bir az kök olardım" fikirləri, alış-verişimiz uğurlu olanda sevincimiz və s.

     Sadaladıqlarımın tarixinin bir əsrdən çox olmasını bilirdinizmi? Mən bilmirdim. Həftə sonu "History Channel"-də univermaqların tarixi haqqında maraqlı bir film tapmışdıq. Baxdıqca öyrəndim ki, indi istifadə olunan marketinq, PR menecment qaydalarının əksəriyyəti elə onda yaranıb. Demə biz öz şoppinq sevgimizlə XIX əsrin qadınlarından çox da fərlənmirik. "Hayat paylaşınca güzel" deyib bəzi faktları nəzərinizə çatdırıram :)

     Hər şey 1852 ildə başlandı, Aristid Busiko (Aristide Boucicaut) öz xanımı və Vido qardaşları ilə "Le Bon Marche" ("Ucuz mallar") mağazasını idarə etməyə başladılar. Mağaza Parisdə, Sevr küçəsində yerləşirdi, sahəsi isə 100 kv.m. idi. İllik ticarət dövriyyəsi təxminən 450000 frank idi. 1852-1860-cı illər ərzində bu rəqəm 5 milyona çatdı. Vido qardaşları Aristid Busikonun novator ideyalarından ehtiyat edərək işlərdən ayrıldılar. Onda Busiko onlardan öz hissələrini alıb, ticarətdəki inqilabına davam etdi. Möhtəşəm planlarını reallaşdlrmaq üçün Busikoya həm pul, həm də yer lazım idi. Bu vaxt o yaxınlıqda yerləşən boş xəstəxana binasını alıb, onun yerində Parisin ən böyük mağazasını tikməyə başlayır. Binanın inşaatı arxitektor Lui Şarl Bualo və mühəndis Qustav Eyfelyə (həmin Eyfeldir, hələ onda qüllə yox idi) tapşırılır. Tikintidə dəmir kontruksiyalardan istifadə olunur, binanın tavanı isə şüşədən kupol şəklində düzəldilir ki, buna görə mağazanın içi çox işıqlı olur.

novator

    

Mağazada hər şey məhz qadınlar üçün düşünülmüşdü. Onları alış-verişə  həvəsləndirmək üçün Busiko çoxlu yeniliklər edir: mağazaya giriş tamamilə sərbəst idi, xanımlar orada ürəkləri istəyən qədər gəzib dolaşa bilərdi. Tarixdə ilk dəfə mallara toxunmağa və geyinib yoxlamağa icazə verilir. Onları nəyisə almağa məcbur etmirdilər, amma hər şey elə düşünülmüşdü ki, adam özünü saxlaya bilməsin. Busiko ilk dəfə malların üzərinə qiymət kağızları vuraraq, sabit qiymətləri əvvəlcədən qeyd etdi, buna kimi müştərilər qiyməti əvvəlcədən bilmirdi və satıcılar bundan istifadə edirdilər  (bizim "Laçın ticarət mərkəzi"-ndə olduğu kimi :) ).

Qadınları mağazaya cəlb etmək üçün, Aristid Busiko əla bir marketinq fəndi işlədir: uşaqlar üçün əyləncələr fikirləşməklə. Məsələn, uşaqlara o vaxt üçün əlçatmaz olan pulsuz hava şarları paylayırdılar, cümə axşamları onlara xüsusi açıqcalar hədiyyə edirdilər.

     Bir dəfə, milad bayramından sonra mağazanı boşalmış görən Busiko bütün ağ rəngli malları (qar və qışın şərəfinə) birinci mərtəbədə bir yerə toplayıb endirimlə satmağı tapşırır - mövsüm endirimləri belə yaranır. Univermaqda bayram mühiti yaradılır ki, bu da müştəriləri cəlb edir.

Aristid Busikonun digər yenilikləri: 

• Qiymət artımını 13%-ədək azaldır, ona görə mağazada qiymətlər rəqiblərə baxanda həqiqətən ucuz idi.
• Alınan əşyaları dəyişmək və ya geri qaytarmaq mümkün idi. "Keyfiyyətə zəmanət" ifadəsi də buradan əmələ gəlib. 
• İlk dəfə evə çatdırılma xidməti yaradıldı. Həmçinin kataloqlar buraxılmağa başlandı ki, oraya bütün əşyalar daxil olunurdu. İlk kataloq 1871-ci ildə çap edilmişdi.
• Mağazanın reklamını inkişaf etdirdi. Mətbuatda və kağız bukletlər şəklində reklamlar yaydı.
• İlk dəfə olaraq, mağazanın işçilərinə müxtəlif sosial imtiyazlar verildi: həftədə bir istirahət günü, tibbi sığorta, pensiya fondu. İşçilərin əksəriyyəti qadın idi. Bu səbəbdən kasıb təbəqədən olan qadınlar unimermaqda işləyərək daha müstəqil oldular.
• Busiko fikir verdi ki, qadınlar ərləri ilə mağazaya gələndə orada az vaxt keçirirlər, daha az alış-veriş edirlər. Rəfiqələri ilə gələndə isə əksinə. Beləliklə, mağazada kişilərin gözləməsi üçün kitabxana və oxu zalı yaradıldı.

     XX əsrin əvvəllərində fransada qadın hərəkatı başlanarkən qadınların toplaşdığı yer "Le Bon Marche"-in qabağı idi.  Mağaza administrasiyası onlara buklet çap etməyə, qadın hərəkatını təbliğ etməyə kömək edirdi.

     Həmin vaxtlar digər ölkələrdə də univermaqlar açılmışdı, onlar da ticarətə bir çox yeniliklər gətirmişdilər: Nyu Yorkda "Macy's" mağazası (ilk dəfə eyni geyimin müxtəlif ölçüləri, vitrinlərin tərtibatı), Londonda "Selfridge" mağazası (ilk parfumeriya şöbəsi) və s.

P.S. Univermaqlar çox şeyi dəyişdi, ancaq bir şey heç vaxt dəyişməyəcək: Bizim bütün bu marketinq fəndlərinə aldanaraq məmnun qalmağımız.

Şəkidə orfoqrafiya :)

   İndi sizə şəkililərin məktəbdə oxuyarkən qarşılaşdıqları ən böyük problemdən danışacam. İndiyəcən (elə indinin özündə də) neçə-neçə uşaqlar buna görə əziyyət çəkiblər, pis qiymətlər alıblar, neçə-neçə müəllim bu məsələdə şadirglər qədər aciz qalıblar. Söhbət azərbaycan dili müəllimlərindən və yazı dərslərindən gedir. Hamısı da məşhur Şəki ləhcəsi səbəbindən.

       Təsəvvür edin Azərbaycan dili dərsi, imla və inşa yazmaq günüdür, müəllimə bir mətn oxuyur. Tərkibində "ç","k","g" və "c" hərfləri olan sözlər gələn kimi uşaqlar xorla soruşurlar: "Məllim, bu söz necə yazılır?", "Çay" ç-sı yoxsa, "Çitab" ç-sı?" və ya ""Cünəş" c-sı, yoxsa, "canavar", "Cün c-sı yoxsa, cücə" c-sı?" Orientir üçün bütün uşaqlara bu sözlərin yazılışını əzbərlədirdilər. Hamı da bilirdi ki, "çitab" sözü k ilə yazılır, "cücə" c ilə, "cünəş" g ilə. Qalanlarını sual verə-verə yazırdılar. Sizcə sözlərdən orfoqrafiya-səhvi-

kraliçası hansı idi? - "ÇİÇƏK". Bu sözün "kiçək", "çikək", "çikəç" yazılış variantlarına rast gəlmək olardı.

P.S. "Naringi" sözünü nə qədər vaxt "Narıncı" (gözümü açandan elə eşitmişdim) bilirdim. Və daha məntiqli ad hesab edirəm, məncə Şəkili Dədə Qorqud bu sözdə səhv etməyib.

Ə.Haqverdiyev yaşasaydı, bir hekayə yazsaydı...

Türkiyədəki hadisələrdən sonra sosial şəbəkələrə münasibət:

- sosial şəbəkələr çoxun çoxa münasibətidir, hamı öz sözünü deyir və başqalarının sözünü eşidir.
- sosial şəbəkələr nə qədər azad ruhlu, kreativ gəncliyimiz olduğunu üzə çıxardı.
- twitterdəki istifadəçilərin əksəriyyəti gənclərdir, özü də ağıllı gənclər. Sosial mediyada dezinformasiya olsa belə, onu özü izolyasiya etməyə qadirdir.
- twitter bir bəladır.

Azərbaycandakı hadisələrdən sonra sosial şəbəkələrə münasibət:

- sosial şəbəkələr insanın vaxtını alır, adamı avara qoyur.
- boşanmaların sayının artmasının əsas səbəblərindən biridir, insanlar həyat yoldaşlarına s.ş. vasitəsilə xəyanət edirlər.
- gəncliyi səhv yola aparır.
- facebook-u bağlamaq lazımdır.

P.S. bunlar bizim və türkiyənin mətbuatında müşahidə etdiyim və yadımda qalanlar idi.

Anlamaq istəməyənlər üçün

Bu sadə şeyləri başa düşmək üçün Koşi teoreminin isbatını, DNT-də genlərin kodlarını ya da Azərbaycan ərazisində yaranan dövlətlərin xronologiyasını bilən biri olmaq lazım deyil. 

Bir az obyektiv, özü ilə dürüst və səmimi, bir az məlumatlı və bir az insan olmaq lazımdır. 

Və məcbur edirlər ki, yazasan:

• Öz hüquqlarını bilmək ayıb deyil;
• Hüquqlarını tələb etmək demaqoqluq deyil;
• Dövlət iqtidar demək deyil;
• Etiraz etmək müxalifətdə olmaq demək deyil;
• Heç bir din qəddarlığı qəbul etmir;
• Zorakılıq pisdir və pislənməlidir;
• Haqsız olanda üzr istəmək nüfuzdan salmır;
• Haqlı olanda susmaq nüfuzu azaldır.

Pir qələbəsi

Hər iki cinsin qocalığının taleyi onların gəncliyinin nəyə sərf edilməsindən asılıdır.  M.B.Stendal "Məhəbbət haqqında" ("De L'Amour")

     Dünən rusların bir tolk-şousunun mövzusu həyatda olan veteranlar idi. Qohumları, tanışları onların təbrik videolarını çəkib efirə göndərmişdilər. Sayları artıq barmaqla sayılacaq qədərdir. Baxdıqlarım içində ən cavanının səksən altı yaşı var idi. 

On - on beş dəqiqə baxa bildim, sonra dözmədim: hamısının gözlərindəki dərin kədərə; müharibə haqqında dünən olubmuş kimi danışanda "За Сталина!" deməklərinə; veteranlar evinə atılmış yaşlı qadının dərdli-dərdli ağlamasına və onu unutmuş övladlarından şikayət etməsinə; bir səksən doqquz yaşlı babanın öz əyyaş oğluna qulluq etməsinə və iyirmi beş il daxmada yaşayandan sonra nəhayət təzə evinə köçməsinə; metroda dilənçilik edən nənəyə; başqa bir qadının iki gün qabaq ərinin medallarını oğurlayanlardan onları geri istəməsinə. Sonda da təbrik edirdilər, vətəni sevməyi və qorumağı tövsiyyə edirdilər. Heç birini xoşbəxt görmədim. Demək qazandıqları qələbə Pir qələbəsi imiş.

Zirzəmi

Con Faulzun "Kolleksiyaçı" əsəri bir aydır başımdan çıxmır. Yazıçı nə qədər istedadlı olmalıdır ki, eyni hadisəni həm manyak, adət-ənənə və stereotip düşkünü, qəddar kolleksiyaçı, həm də müasir, gənc, ağıllı bir qızın dili ilə oxucuya çatdırsın. Sujet sadədir: həmişə kəpənək tutmaqla məşğul olan Ferdinand, birdən-birə çoxlu pul udur və ən böyük arzusunu gerçəkləşdirir: Miranda adlı, (guya) sevdiyi qızı qaçırıb yenicə aldığı evin zirzəmisində əsir etmək. Məqsədi: Miranda onu tanıyıb sevəcək, onlar evlənəcəklər və "happy end". Kaliban (Miranda onu Şekspirin "Fırtına" tragikomediyasından personajın adı ilə çağırır.) nifrət etdiyim personajlardan oldu, belələrini kitabı oxuduqca boğub öldürmək istəyirsən.

Adam oxuduqca elə bilir özü zirzəmidədir, boğulur, çarəsizcəsinə çıxış yolu axtarır və sona qədər müəllifin insafına ümid edir. Amma yox, müəllif bizi sevindirmir, zira həqiqətdə olduğu kimi despotlar əllərində olduqlarını itirməyə heç vaxt razı olmazlar. Onlar idarə etdikləri vəziyyəti heç vaxt boş buraxmaz, yalandan vədlər verər, ümid yeri qoyar, hakimiyyəti əldən verməzlər. Ən nifrət etdikləri şey isə əsarətlərində olanların azadlıq istəkləridir.

Əsərdən sonra qəribə hisslər qalır, suallar yaranır. Ətrafımızda nə qədər Kalibanlar var? Bizi sıxan, hüquqlarımı pozan, arzu və xəyallarımızın həyata keçməsinə mane olan neçə Kaliban var? Xilas yolumuz varmı? Varsa, nədədir? 

Məgər biz özümüz zirzəmidə yaşamırıq?! Nə olsun ki, göy üzü açıqdır, ulduzları ki görmürük.

Söz Silkələyən Qız

     Yeni ilin ilk kitablarından biri Leylək Xəlifənin bloqunda (http://leylekxelife.blogspot.com) tanış olduğum Markus Zusakın "Kitab oğrusu" əsəri oldu. Əsərin sujetini, personajları və yazı üslubunu çox bəyəndim. Əsas mövzusu müharibə və antisemitizm, kitablar və sözlərdir. İkinci dünya müharibəsi illərində Almaniyanın kiçik bir şəhərində Lizel adlı balaca qızın həyatı təsvir olunur. Lizel üçün kitablar hər şeydir, başqaları üçün aclıq nədirsə, Lizel üçün kitabsızlıq odur.  Lizelin valideynləri isə evlərinin zirzəmisində Maks adlı yəhudi gənci gizlədirlər. Maks öz şəhərindən Lizelgilə gələnədək ifşa olunmamaq üçün əlində Hitlerin "Mein Kampf" ("Mənim Mübarizəm") kitabını gətirir. Zirzəmidə qaldığı müddətdə isə bu kitabın vərəqlərini ağ rəngə boyayaraq Lizel üçün kiçik pritça-nağıl yazır. Nağıl o qədər xoşuma gəldi ki, tərcümə edib paylaşmaq qərarına gəldim. 

     Məncə bu hekayə tək Hitler rejimi haqqında deyil, sözləri anlayanlar onda gizli mənalar da tapacağına əminəm. Həmin hekayədə deyildiyi kimi - ancaq sözlərin əsl mənasını anlayanlar ən yüksəyə qalxa bilirlər, onları anlamaq üçün isə vicdanın olması kifayətdir.

"Söz silkələyən qız"

* * * Səhifə 116* * *

     Lizel, az qala bu hekayənin üstündən xətt çəkəcəkdim. Elə bilirdim, sən artıq belə nağıllar üçün çox böyüksən, amma, bəlkə bu böyüklərə də maraqlı olar. Sənin haqqında, kitabların və sözlərin haqqında düşünürdüm və ağlıma belə bir qəribə hekayə gəldi. Onda xeyirli bir şey tapacağına ümid edirəm.
Lizel səhifəni çevirdi.

* * * Səhifə 117* * *

      Biri var idi, biri yox idi, bir qəribə adam var idi. O, qərara almışdı ki, həyatında üç şey əsas olacaq:

1. O, saçlarını hamı kimi deyil, əks tərəfə darayacaq.

2. Balaca qəribə bığları olacaq.

3. Günlərin bir günü o, bütün dünyanı idarə edəcək.

      Cavan oğlan çox uzun zaman gəzib dolaşdı, dünyanı necə əldə edəcəyi haqda düşünür, planlar qurub hesablar aparırdı. Və budur bir dəfə qəflətən ağlına ideal plan gəldi. O, uşağı ilə gəzən ana gördü. Anası uşağını ağlayanadək uzun-uzadı danladı. Bir neçə dəqiqədən sonra isə onunla çox mülayim danışdı və oğlan sakitləşdi, hətta gülümsədi də. Cavan oğlan ananın üstünə atılıb, onu qucaqladı.

- Sözlər! - gülümsədi.

- Nə?

Cavab olmadı. O, artıq qaçırdı.

      Bəli, fürer dünyanı sözlərlə fəth edəcəyini qərarlaşdırdı.

- Mən bir dəfə də olsa atəş açmayacağam. - qət etdi. - Bu mənə lazım olmayacaq.

Lakin, o, heç də düşüncəsiz biri deyildi. Ən azı bunda haqqını vermək lazımdır. O, qətiyyən ağılsız deyildi. Hücumun başlanğıcı üçün sözləri öz ölkəsinin mümkün olan hər yerində əkməyi fikirləşdi. Onları gecə-gündüz əkirdi, qulluq edirdi. Böyümələrinə tamaşa edirdi və budur günlərin bir günü söz meşələri bütün Almaniyaya səs saldı... Ora becərdilmiş fikirlər ölkəsinə çevrildi.

     Sözlər böyüdükcə bizim gənc fürerimiz nişanlar yetişdirmək üçün başqa toxumlar da səpdi və bu cücərtilər də çiçəkləmək üzrə idilər. Vaxt yetişdi. Fürer işə başladı. Öz əlləri ilə meşədən topladığı ən gözəl, ən çirkin sözlərlə xalqı tovlayaraq öz şövkətli ürəyinə dəvət etdi. Və insanlar axışıb gəldilər. Hamısını konveyerə qoyub bir-neçə saniyədə onlara yeni həyat bəxş edən, dayanmayan maşından keçirirdilər. Zaman yoxa çıxırdı və indi insanlar ancaq onlara lazım olan şeyləri bilirdi. Onlar hipnoz olunurdular. Sonra münasib nişanları payladılar və hamı xoşbəxt oldu.

     Tezliklə məşhur iyrənc sözlərə və nişanlara tələbat o qədər artdı ki, böyüyən meşələrə qulluq etmək üçün çoxlu adam lazım oldu. Bəzilərinin işi ağaclara çıxıb sözləri aşağıda duranlara atmaqdan ibarət idi. Yığılan sözləri fürer xalqının qalıqlarına verirdilər, hələ əlavə üçün gələnlərdən danışmırıq.

     Ağaclara çıxan adamlara söz silkələyən deyirdilər. Ən yaxşı söz silkələyənlər sözlərin əsl gücünü anlayanlar olurdu. Onlar həmişə hamıdan yuxarıya dırmaşa bilirdilər. Belə söz silkələyənlərdən biri balaca arıq bir qız idi. O, öz meşəsinin ən yaxşısı hesab olunurdu, çünki insanın sözlərsiz necə aciz olduğunu bilirdi. Buna görə də o, hamıdan yuxarıya çıxmağı bacarırdı. Onda hərislik var idi, söz hərisliyi.

     Amma bir dəfə o, elə bir insana rast gəldi ki, eyni ölkədə doğulmasına baxmayaraq, hamı ona nifrət bəsləyirdi. Onlar dost oldular və bu adam xəstələndi, söz silkələyən qız onun üzünə tək bir damla göz yaşını axıtdı. Göz yaşı dostluqdan - bir sözdən - əmələ gəlmişdi, o qurudu və tuma çevrildi. Qız növbəti dəfə meşəyə gedəndə həmin tumu başqa ağacların arasında torpağa basdırdı. Və hər gün işdən əvvəl və sonra sulamağa başladı. Əvvəlcə heç nə dəyişmirdi, amma bir dəfə axşamçağı, söz silkələdiyi iş gününün sonunda qız tuma baxmağa gələrkən gördü ki, torpaqdan kiçik cücərti baş qaldırıb. Qız ona uzun-uzadı baxdı. Ağac hər gün başqalarından daha sürətlə böyüyürdü və nəhayət bütün meşədə ən hündür ağaca çevrildi. Hamı ona tamaşa etməyə gəlirdi. Pıçıldaşıb gözləyirdilər... füreri.

     Qəzəblənmiş fürer dərhal ağacın kəsilməli olduğunu elan etdi. Bu vaxt camaatın arasından söz silkələyən qız çıxdı. O, diz çökdü.

- Xahiş edirəm, - ağladı - ağacımı kəsməyin.

Ancaq bu fürerə təsir etmədi. O, qaydadan istisnaya imkan verə bilməzdi. Söz silkələyən qızı kənara çəkdilər, fürer isə öz köməkçisinə çevrilib dedi:

- Baltanı, zəhmət olmasa.

Bu zaman söz silkələyən qız onu tutanların əlindən çıxıb qaçdı. O, ağaca dırmaşdı, hətta fürerin baltası ağacın gövdəsinə batanda belə çıxmağa davam etdi və ən yuxarıdakı budaqlara çatdı. Aşağıdan qarışıq səslər və balta taqqıltısını eşidirdi. Yanından buludlar ötürdü, onlar sanki boz ürəkli ağ bədheybətlər idi. Qorxmuş, ancaq inadcıl olan qız aşağı düşmürdü. Elə hey ağacın yıxılmasını gözləyirdi. Amma ağac tərpənmədi. Üstündən saatlar keçdi, lakin fürerin baltası ağacın gövdəsindən heç kiçik yonqar da qoparda bilmədi. Əldən düşən fürer başqa birinə davam etməyi əmr etdi.

    

     Günlər keçdi. Onları həftələr əvəz etdi. Yüz doxsan altı əsgər söz silkələyən qızın ağacına heç bir ziyan vura bilmədi. 

- Axı o, orada nə yeyir? - insanlar soruşurdu. - Harada yatır?

Onlar bilmirdilər ki, digər söz silkələyənlər ona ərzaq atır və qız aşağı budaqlara enib onları götürür.

Yağış yağırdı. Qar yağırdı. Fəsillər bir-birini əvəz edirdi. Söz silkələyən qız aşağı düşmürdü.

Sonuncu ağackəsən təslim olanda, qışqırdı:

- Ey, sözsilkələyən! Düşə bilərsən! Ağacını heç kim kəsə bilməz.

O adamın kəlmələrini güclə eşidən qız pıçıltı ilə cavab verdi. Sözləri budaqların arasından aşağı ötürdü.

- Yox, sağ olun - dedi, zira bilirdi ki, ağacı yıxılmağa qoymayan tək özüdür.

     

     Nə qədər vaxt keçdiyini heç kəs bilmir, bir dəfə şəhərə yeni ağackəsən gəldi. Kisənin ağırlığından beli bükülmüşdü. Gözləri axırdı. Ayaqları əyilmişdi.

- Ağac? - adamlardan soruşurdu. - Ağac hardadır?

Camaat onun ardınca düşdü. Ağaca gəlib çatanda üstdəki budaqlar artıq buludların arasında gizlənirdilər. Söz silkələyən qız sözləri çətinliklə eşidirdi, adamlar ona yeni ağackəsənin gəldiyini və onun növbətçiliyinə son qoyacağını qışqırırdı.

- O, aşağı enməyəcək - insanlar deyirdi, - heç kəsin yanına düşməyəcək.

Onlar ağackəsənin kim olduğu bilmirdilər və bilmirdilər ki, o, heç vaxt geri çəkilmir. O, kisəsini açdı, oradan balta deyil, balaca bir şey çıxartdı. Adamlar gülüşdülər.

- Köhnə çəkiclə ağacı qırmazsan! - dedilər.

     Gənc qulaq asmırdı. Özü üçün kisəni eşələyərək mismarları axtarırdı. Üç mismarı götürdü, dördüncünü isə ağaca vurmağa cəhd etdi. Ağacın aşağı budaqları yerdən çox hündürdə idi, o hesablamışdı ki, birinci budağa çatmaq üçün dörd mismar lazım olacaq.

- Bir bu axmağa baxın - tamaşaçılardan biri çığırdı. - Heç kim ağacı balta ilə aşıra bilməyib, bu isə elə bilir, bacaracaq... Və bu an tamaşaçı susdu.

İlk mismar beş zərbədən sonra ağaca girdi və möhkəm oturdu. Sonra ikinci mismar girdi və cavan adam gövdə ilə yuxarı dırmaşmağa başladı. Dördüncü mismardan sonra o, budaqlara çatdı və qalxmağa davam etdi. Çox istəyirdi qışqırsın, ağaca çıxdığını desin, amma bunu etməmək qərarına gəldi. Sanki, ağacın başına gəlib çatanacan çoxlu kilometrlər keçdi və bu çox saat çəkdi. Ağacın başına çatanda isə gördü ki, söz silkələyən qız ədyal və buludlara bürünüb yatıb. Çox dəqiqələr ərzində qıza baxdı. Günəş istisi buludlu örtüyü qızdırırdı. Gənc əlini uzanıb qızın dirsəyinə toxundu və o, yuxudan oyandı. Gözlərini ovxaladı və oğlanın üzünə xeyli baxdıqdan sonra danışmağa başladı.

- Bu doğrudan da sənsən?

Mən sənin üzündən, düşünürdü, tum dənəsini götürmüşdüm?

Adam başını yellədi. Onun ürəyi əsdi və budaqlardan daha möhkəm yapışdı.

- Hə, mənəm.

Birlikdə ağacın başında oturmuşdular. Buludların dağılmasını gözləyirdilər, onlar aralanan kimi isə bütün meşəni gördülər.

- Meşə durmadan böyüyür, - qız dedi.

- Amma bu da böyüyür. - Və gənc əlində tutduğu budağa baxdı. Buna şübhə yoxdur.

    Onlar bir-birinə doyunca baxıb danışandan sonra düşməyə başladılar. Ədyal və yemək ehtiyatlarını yuxarıda qoydular. Adamlar gözlərinə inana bilmirdilər, söz silkələyən qızla cavan oğlan ayaqlarını yerə basanda isə ağacda nəhayət balta yarıqları əmələ gəlməyə başladı. Qançırlar. Gövdədə kəsiklər və ətraf titrədi.

- O yıxılır! - cavan qadın qışqırdı. - Ağac aşır! - Haqlı idi. Söz silkələyən qızın ağacı bütün çox kilometrlik boyu ilə yavaş-yavaş əyilməyə başladı. Yer onu çəkirdi və ağac inildəyirdi.

Dünya silkələndi, hər şey sakitləşəndə isə ağac meşənin ortasında uzanıb qalmışdı. Meşəyə onsuz da heç nə ola bilməzdi, amma ən azından onda tamam başqa rəngdə bir cığır açılmışdı. 

     Söz silkələyən qız və cavan oğlan üfüqi gövdənin üstünə çıxdılar. Budaqlardan adlayaraq irəli addımladılar. Geri dönüb baxarkən isə gördülər ki, tamaşa edənlərin çoxu öz yerlərinə dağılışmağa başlayıb. Bəziləri o tərəfə. Bəziləri bu tərəfə. Bütün meşəyə. Amma qabağa getdikcə onlar bir neçə dəfə də dayanıb ətrafa qulaq asdılar. Onlara elə gəlirdi ki, arxadan, söz silkələyən qızın ağacından səslər və sözlər eşidilir.

 

Məntiqsizliyin məntiqi

Danışmaq istəyirəm imtahanlardan, daha doğrusu "Məntiq" imtahanından. "Uğurlu" təhsil sistemimiz elə qurulub ki, artıq həyatımızın bütün mərhələlərində məntiqdən imtahan veririk: bağçaya uşağımızı göndərəndə, birinci sinfə qoyanda, məktəbdə oxuyarkən (yəqin ən azı 3 dəfə), universitetə qəbul zamanı, ali təhsil alarkən bir kursdan o biri kursa keçmək üçün, oranı bitirəndə, birdən çaşıb magistr dərəcəsi almaq istəsək, sonra bir az da çaşıb phd dərəcəsi almaq istəsək. Hələ işə düzəlmək, müəllimdən, həkimdən olmaq istəyənlərin işə qəbul və attestasiya imtahanlarından danışmıram. 

Bütün bunlardan belə bir məntiqi sual əmələ gəlir: Əgər bir şəxs universiteti bitirərkən məntiq imtahanı veribsə və diplom alıbsa, niyə işə qəbul olunduğu zaman bir də həmin imtahandan keçməlidir? Məsələn, bu xarici dil deyil ki, iki-üç ildən sonra yenidən sertifikat almalı olasan, çünki insan bir dili bir-neçə il işlətməsə unuda bilər. Hansı məntiqlə bunları təyin edirlər? Və ya niyə bir qurum o biri qurumun işinə etibar etmir və əksinə?  Buna cavab versələr, deməli olacaqlar ki, "bəli, təhsil sistemimiz it günündədir. Ona görə də sizə bir az əziyyət veririk, istəyirik həyatınızın bütün etaplarında "and, or, xor" əməliyyatlarını yadınıza salasınız". Amma kimdir bunu etiraf edən? 

Bəlkə, bürokratiyanın bir növüdür? 

Ya da tqdk-nın öz işinə dəlicəsinə aludə olmasının nəticəsi? (onlar az qala axirətə də imtahan testləri hazırlayacaqlar.)

Bəlkə elə təhsil sistemimiz Tanrının məntiqsiz millətimizə verdiyi məntiqli cəzadır? 

P.S. Axırıncı sual ritorik idi, cavab axtarmayın!

Namus nədir?!

Namusun tək ana-bacıdan ibarət olduğunu hesab edənlər üçün:

Namus - pul və hakimiyyət qarşısında boyun əyməməkdir.
Namus - yaltaqlıq etməməkdir.
Namus - başqasının malını, mülkünü, zəhmətinin bəhrəsini mənimsəməməkdir.
Namus - ac, pulsuz olarkən belə başını dik tutmaqdır.
Namus - həqiqəti ört-basdır etməməkdir.
Namus - uşaqlarının gözündə hələ də qəhrəman qalmağı bacarmaqdır.

P.S. Namusun erkəyi, dişisi, varlısı, kasıbı, qocası, cavanı olmur. O, ya var, ya da yoxdur!

Həqiqətin təzahürü (Qısa hekayəm 2)

Həqiqətin təzahürü

         Femida sarğını açdı və gözlərinə inanmadı. Əlindəki tərəzi qırıq idi. Onu yerə atıb çıxıb gedərkən son sözlərini söylədi: "Mən artıq bu oyunda iştirak etmirəm!"

Unutmadıqlarım (part 1)

     "Optimallaşdırma üsulları"-ndan dərs deyən müəllimimiz var idi. Adi, tipik universitet müəllimi idi: kiçik boylu, başı bir az keçəlləşmiş, kök və eynəkli. Elə də hörmət sahibi deyildi, sessiyalarda kafedra müdirinə rüşvət almaqda köməklik edərdi. Heç soyadı da yadımda qalmayıb, amma mühazirələrin birində dediyi fikrini heç vaxt unutmuram. Təxminən belə demişdi:

Hər müharibədə ilk öncə ən qoçaq, ən cəsurlar həlak olur. Qalır əksəriyyəti qorxaq olan gənclik. Onlardan sonrakı nəsil də cəsur ola bilmir. Nəticə - müharibə millətin genofondunun qorxaqlaşmasına gətirib çıxarır.  Qarabağ müharibəsi və indiki gənc nəsil buna bariz nümunədir.